2024 елның 24 марты – Бөтендөнья туберкулезга каршы көрәш көне

   Ел саен 24 мартта Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасы инициативасы белән Бөтендөнья туберкулезга каршы көрәш көне үткәрелә.

   Әлеге чараны үткәрүнең максаты-халыкка әлеге авыру һәм профилактика чаралары, сәламәт яшәү рәвешен пропагандалау турында мәгълүмат бирү.

    Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасы мәгълүматлары буенча планета халкының өчтән бер өлеше туберкулез микобактериясе белән зарарланган. Дөньяда ел саен 10 миллионнан артык кеше туберкулез белән авырый, шуларның 1 миллионнан артыгы – балалар. Бөтен дөньяда туберкулез COVID-19дан соң йогышлы авырулардан үлүнең икенче мөһим сәбәбе булып тора (үлем күрсәткечләре ВИЧ-инфекция һәм СПИДтан югарырак). Бүгенге көндә туберкулез Россия Федерациясе өчен социаль әһәмиятле инфекцияләрнең берсе статусын саклый.

     Татарстан Республикасында 2023 елда авыру күрсәткече 100 мең кешегә 22 тәшкил иткән (881 яңа очрак), бу 2022 ел дәрәҗәсеннән 9,5% ка түбәнрәк (100 мең кешегә 24,3 яки 971 очрак).

    Татарстан Республикасында туберкулез белән авыру дәрәҗәсе уртача федератив күрсәткечтән (РФ – 31,1) 29,3% ка һәм Идел буе федераль округы буенча күрсәткечтән (Идел буе федераль округы – 31) 29% ка түбәнрәк.

   Республиканың 13 муниципаль районында туберкулез белән авыру республика күрсәткеченнән югарырак (Азнакай, Әлмәт, Бөгелмә, Югары Ослан, Чүпрәле, Яшел Үзән, Лаеш, Лениногорск, Яңа Чишмә, Балык Бистәсе, Спас, Чирмешән, Казан). Авыруның иң зур артуы Спас һәм Яңа Чишмә районнарында 2,5 тапкыр, Югары Ослан районында 2,3 тапкыр билгеләнә.

    Авыручыларның төп өлеше-эшкә яраклы халык, нигездә бу 18-49 яшьлек шәһәр халкы, алар барлык авыручылар санының 53,6% тәшкил итә. Социаль статусы буенча декретацияләнгән һөнәр ияләре 7,2%, эшчеләр һәм хезмәткәрләр 23,7%, пенсионерлар 19,2%, балалар һәм яшүсмерләр 3,4%.

    2023 елда 14 яшькә кадәрге 23 бала һәм 15 яшьтән 18 яшькә кадәрге 4 яшүсмер туберкулез белән авырый, 2022 ел белән чагыштырганда 18 яшькә кадәрге балаларның авыру очраклары 18% ка кимегән (күрсәткеч 18 яшькә кадәрге 100 мең балага 3,2, 2022 елда 100 мең кешегә 3,9.).

     Балаларның авырулары Начар прогностик күрсәткеч булып тора һәм өлкәннәр арасында туберкулез инфекциясенең ачыкланмаган чыганаклары булуын күрсәтә.

    Туберкулез-туберкулез микобактерияләре китереп чыгарган һәм төрле органнарга һәм системаларга, әмма ешрак сулыш органнарына зарарлы хроник йогышлы авыру.

   Туберкулез кешедән кешегә һава-тамчы юлы белән тарала. Кашлау, чишү яки эренләп бетерү вакытында үпкә туберкулезы белән авыручы кешеләр һавага микобактерияләр бүлеп чыгаралар, алар 16 метр радиуста тарала һәм 23 квадрат метр мәйданны зарарлый ала.

   Туберкулезны китереп чыгаручы матдә тышкы мохиттә бик тотрыклы: корыган тамчыда авыру микобактерияләрнең макроталары 10 айга кадәр саклана ала, ә караңгыда алар үзләренең яшәү сәләтен 3 елга кадәр саклый. Авыруның киемнәрендә һәм әйберләрендә, китапларда, келәмнәрдә һәм көнкүреш әйберләрендә озак вакыт саклана ала. Түбән температураларга туберкулез микобактерияләре сизгер түгел: минус 10°с кадәр температурада берничә атна дәвамында, минус 23°С температурада 7 елга кадәр яшәү сәләтен саклыйлар. Кайнату берничә минуттан соң микобактерияләрне үтерә. Аларга кояш яктысы зарарлы тәэсир итә, 10-15 минут эчендә кояш яктысы микобактерияне үтерә. Көненә 30 минут эшләүче бактерицид лампалар бинаны тулысынча чистарта ала.

     Туберкулезны кисәтеп, дәвалап була.

   Туберкулез мәкерле, чөнки аның беренче билгеләре шулкадәр әһәмиятсез ки, кеше аларга игътибар итми. Бераз хәлсезлек, тиз ару, баш әйләнү, температураның 37 градустан югары күтәрелмәве, тирләү, нечкә итеп сукалау. Бу симптомнар айлар дәвамында уртача булырга мөмкин. Нәкъ менә бу медицина ярдәме сорап соңрак мөрәҗәгать итүгә һәм нәтиҗәдә туберкулезны клиник стадиядә вакытында, соңрак ачыклауга китерә.

      Шуңа күрә, туберкулезны иртә ачыклау максатыннан, өлкәннәр вакытында флюорографик тикшерү, ә балалар иммунодиагностика үтәргә тиеш.

     Безнең илдә халыкны күпләп флюорографик тикшерү 50 нче еллардан бирле үткәрелә һәм бүген үзен тулысынча аклый һәм туберкулезны гына түгел, ә башка сулыш органнары авыруларын да - онкология формацияләрен һәм саркоидозны иртә ачыклауның гади, уңайлы һәм нәтиҗәле ысулы булып тора.

  VIII бүлеге туберкулезны профилактикалау СанПиН 3.3686 - 21 инфекцион авыруларны профилактикалау буенча санитар-эпидемиологик таләпләр өлкән яшьтәге халыкны флюорографик тикшерүнең вакыт һәм вакытлычалыгын билгели. Мәсәлән, декретацияләнгән төркемнәргә һәм куркыныч төркеменә кермәгән халык 2 елга 1 тапкыр флюорографик тикшеренү уза, республиканың елына 40 һәм аннан да күбрәк очрак булган муниципаль берәмлекләреннән тыш.

     Моннан тыш, санитар кагыйдәләр белән елына 2 тапкыр флюорографик тикшерү узучы контингентлар билгеләнгән – бу туберкулез инфекциясе чыганаклары белән элемтәдә булган чакырылучылар, туберкулез белән авырган кешеләр, ВИЧ-инфекцияле кешеләр, наркология һәм Психиатрия учреждениеләрендә исәптә торучы затлар, билгеле бер яшәү урыны булмаган затлар.

    Декретацияләнгән һөнәр ияләре (балалар һәм яшүсмерләр өчен шифаханә-курорт, мәгариф, сәламәтләндерү һәм спорт учреждениеләре, балалар һәм яшүсмерләр өчен социаль хезмәт күрсәтү учреждениеләре, медицина оешмалары хезмәткәрләре, өлкәннәр һәм инвалидлар өчен социаль хезмәт күрсәтү оешмалары хезмәткәрләре азык-төлек продуктларын, шул исәптән сөт һәм сөт продуктларын, көнкүреш оешмаларын эшкәртү һәм сату оешмалары хезмәткәрләре) халыкка хезмәт күрсәтү, суүткәргеч корылмалары хезмәткәрләре), шулай ук сулыш органнарының, ашказаны-эчәк трактының хроник специфик булмаган авырулары белән авыручылар, учеполовой системасы; шикәр диабеты белән авыручылар; онкогематологик авырулар белән авыручылар ел саен флюорографик тикшеренү үтәләр.

    Балалар халкын профилактик тикшерү өчен кулланыла торган төп ысул булып иммунодиагностика (Манту пробасы яки диаскинтест) тора. 8 яшькә кадәрге балаларга – Манту пробасы, 8 яшьтән 18 яшькә кадәрге балаларга – диаскинтест.

   Табиб кына иммунодиагностика нәтиҗәләре буенча инфекция дәрәҗәсен билгели һәм алга таба тикшерү һәм күзәтү билгели ала. Манту яки диаскинтестның уңай реакциясе-ата-аналар өчен сак булырга һәм баласының сәламәтлегенә җентекләбрәк карарга сәбәп. Монда озакка сузарга һәм уйларга ярамый.

   Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасы мәгълүматлары буенча, 2000 елдан бирле бөтен дөньяда 75 миллион кеше туберкулезны диагностикалау һәм дәвалауның нәтиҗәле ысуллары ярдәмендә коткарылган!